काठमाडौं। पुरानो बानेश्वरमा ६ महिनाअघि खुलेको इटालियन ब्रान्ड ‘फेवर’ले केही दिनअघि आफ्नो आउटलेट बन्द गर्यो। किचन सामग्रीका लागि परिचित फेवरले बानेश्वरको आउटलेट बन्द गर्नुको मुख्य कारण हो–घरबेटीको भाडा।
केही युवा मिलेर मध्येबानेश्वरमा एक वर्षअघि खुलेको चिया घर पनि ३ महिनाअघि बन्द गरे। त्यसको कारण पनि अचाक्ली घरभाडा। व्यापारमा ४० प्रतिशत गिरावट आएपछि कर्मचारीको खर्चसमेत धान्न धौधौ भइरहेका बेला घरबेटीलाई भाडा घटाइदिन गरेको आग्रह नसुनेपछि बाध्य भएर उनीहरु पसल नै बन्द गरेर हिँडे।
‘व्यापारमा आएको मन्दीले पिल्सिएका व्यवसायीलाई घरबेटीको भाडाले निरन्तर थिचेपछि बाध्य भएर बन्द गनुपर्ने अवस्था आएको हो। व्यापार ४० प्रतिशत घटिसक्यो। कर्मचारी कटौती गर्न सकिन्न। बैंकको ब्याज तिर्दिन भन्न पनि मिल्दैन। घरबेटीलाई भाडा घटाइदिन गरेको आग्रहको सुनुवाइ हुँदैन। बाध्य भएर पसल बन्द गरेका हौं’ मध्ये बानेश्वरका चिया पसले उपेन्द्र शर्मा भन्छन्, ‘हाम्रो पसलको भाडा मासिक १ लाख ८० हजार थियो। हामीले घरबेटीलाई १ लाख ५० हजार गरिदिनु। पछि राम्रो हुन थालेपछि पुन: त्यही भाडा तिरौला भन्दा मान्नु भएन। अनि बन्द गरेर हिँड्यौं।’
पुरानो बानेश्वरको फेवर आउटलेटको मासिक भाडा २ लाख ५० हजार रुपैयाँ थियो। उनीहरुले १ लाख ८० हजार रुपैयाँ गरिदिनु भनेर गरेको आग्रहलाई अस्वीकार गरेपछि आउटलेट नै बन्द गरे। ‘व्यापार बढ्दा, आम्दानी हुँदा तोकिएको रकम तिर्न कुनै आनाकानी गर्दैनौं’ शर्माले भने, ‘तर, व्यापार नै नभएको कुरा उहाँहरुलाई पनि राम्रोसँग जानकारी हुन्छ। तर, भाडा घटाउन तयार हुनुन्न। बरु खाली राख्न मञ्जुर हुनुहुन्छ।’
अहिले काठमाडौंमा जति पनि पसल बिक्रीमा छन्, त्यसको पछाडिको कारण भाडा नै हो। घरबेटीले भाडामा सहजीकरण गरिदिने हो भने उनीहरु आफ्नो पहिचान बनाइसकेको ठाउँ छाडेर जान चाहँदैनन्। ‘बरु घरबेटीहरु वर्षौंसम्म सटर खाली राख्छन्, भाडा घटाएर दिँदैनन्’ सिटी सेन्टरमा व्यवसाय गर्दै आएका एक व्यवसायीले भने, ‘व्यापार नहुँदा भाडाको भार कति हुन्छ भन्ने व्यवसाय गर्नेलाई थाहा हुन्छ।’
‘अहिले देशको अर्थतन्त्र अस्वस्थ छ। उपभोग गर्ने युवाहरु विदेशिएका छन्। आम्दानीका स्रोत खुम्चिएको बेला अन्धाधुन्ध खर्च गर्ने प्रवृतिमा कटौती गर्छन्। यस्तो बेला घरबेटीले आफूलाई पनि त्यही ठाउँमा उभ्याए न उनीहरुको घर भाडामा लाग्छ न व्यवसायीले राहत पाउँछन्’ सिटी सेन्टरका ती व्यवसायी भन्छन्, ‘घरबेटीले पनि व्यवसाय गरेको हो। उनीहरुले घर बनाएर भाडा दिन्छु भनेर बैंकबाट ऋण लिएका हुन्छन्, उनीहरुलाई पनि ऋणको ब्याज तिर्नुपर्छ। तर, उनीहरुले घर भाडालाई आफ्नो व्यवसायको रुपमा बुझ्दैनन्। त्यसो हुँदा उनीहरु खाली राखेर सरसफाइ मात्रै गर्न तयार हुन्छन्, भाडा घटाएर व्यवसाय गर्न चाहदैनन्।’
हाइल्यान्ड कफी सञ्चालक अर्जुन चौहानका अनुसार भाडाकै कारण व्यवसाय चलाउन समस्या भइरहेको छ। ‘बरु कर्मचारीलाई आर्थिक अवस्थाका बारेमा राम्रोसँग बुझायो भने उनीहरु घटाएर सेवा सुविधा लिन चाहन्छन्। तर, भाडावाल त्यसो गर्न मान्दैनन्, त्यही भएर म आफैंले दुई ठाउँमा कफी सफ सारिसकेँ।’
अहिले अधिकांश व्यापार लगातार ओरालो लागिरहँदा घरभाडा भने उकालो लागिरहेको छ। एकातिर घट्दै गएको व्यापारले समस्या पारेकै छ, त्यसैमा घरबेटीले भाडा नघटाउँदा व्यवसायी ठाउँ सार्न बाध्य छन्। त्यसरी ठाउँ सार्दा स्वयम् व्यवसायीलाई घाटा छ। किनभने, उनीहरुले एक तहका ग्राहकको मन जितिसकेका हुन्छन्। नयाँ ठाउँमा जाँदा उपभोक्ताको मन जित्न समय लाग्छ।
राष्ट्रिय व्यवसायी महासंघका संस्थापक अध्यक्ष नरेस कटुवालका अनुसार व्यापार ओरालो लाग्ने तर भाडा उकालो चड्ने गरेकाले व्यवसाय बन्द गर्नुपरिरहेको छ। घरभाडा अचाक्ली हुँदा देशभित्रै केही गरौं भनेर लागेका युवाहरु पनि विदेशिन बाध्य भएको उनको भनाइ छ। काठमाडौंका दरबारमार्ग, न्यूरोड, ठमेल, बानेश्वर, कोटेश्वर, ललितपुरका लगनखेल, जावलाखेल र भक्तपुरका दरबार स्क्वायर जस्ता क्षेत्रहरुमा छोइनसक्नु भाडाले व्यवसाय बन्द हुने लहर तीव्र छ।
मैतिदेवीस्थित लेडिज ब्याग पसल सञ्चालन गर्दै आएकी मायाँ मोहम्मदका अनुसार अहिले व्यापार व्यावसाय स्थिर भएकाले भाडा बुझाउन सकस परिरहेको छ। भाडाकै कारण मैतिदेवीको पसल बन्द गर्न लागेको उनको भनाइ छ। ‘मसिक भाडा २० हजार रुपैयाँ बुझाउँदै आएकी छु, तर त्यो अनुसारको व्यापार नहुँदा बन्द गर्नुको विकल्प छैन। अघिल्लो महिना भाडा बुझाउन बैंकबाट कर्जा निकाल्नुपरेको थियो’ उनी भन्छिन्।
महासघंका अध्यक्ष मनोजबाबु श्रेष्ठका अनुसार चर्को भाडाका कारण व्यापार व्यावसाय बन्द गर्नुपरेको छ। ‘सम्झौताअनुसार हरेक वर्ष १० प्रतिशत भाडा बढ्छ। तर व्यापार हरेक वर्ष ४० देखि ५० प्रतिशत घट्छ। यता व्यापार घट्ने र भाडा बढ्ने हुँदा कसरी व्यवसाय गर्न सकिन्छ?’ उनी भन्छन्।
अहिले विशेषगरी न्युरोड र रन्जना कम्प्लेक्सजस्ता ठाउँमा सटरहरु खाली देखिन्छन्। यसले आर्थिक गतिविधिमा कमी आएको र व्यावसायिक वातावरण अस्थिर रहेको संकेत गरेको उनी बताउँछन्।
